Michelson-Morley təcrübəsi

Elm adamları bütün kosmosu dolduran efirin hərəkətsiz olduğunu düşünürdü.Dünyamız kainatı əhatə edən efiri içində sanki su dolu bir kavanozdaki bir kürəyə oxşayır.Kürəmizi hərəkət etdirdiyimiz zaman suda bir dalğalanma olar.
Eyni şəkildə göy cisimlərinin hərəkətlərindən ötəri efirdə dalğalanmalar baş verməlidir.Bu dalğalanmalar səbəbilə işığın sürətində dəyişmələr meydana gəlməlidir.
Lakin edilən təcrübələrdə işığın sürəti, daha əvvəllər alınan sürətlə (300.000 km/s) eyni çıxır.Efirin varlığını təcrübi olaraq isbat etmək üçün edilən təcrübələrin ən məhşuru Michelson-Morley təcrübəsi oldu. Albert Michelson və Edward Morley 1887-ci ildə efirin varlığını isbat etmək üçün təcrübələrini reallaşdırdılar. Düşüncələri isə bu idi:Dənizdə üzən gəmidən əlimizi suya salsaq, bir axıntı, müqavimət hiss edərik.
Eyni şəkildə Günəş ətrafındakı orbitində irəliləyən dünyamız hərəkətsiz efirlərdən bir axına səbəb olacaq.Bu axın da Dünyanın hərəkət istiqamətində göndərilən işığı gecikdirəcək.Bu gecikmənin təsbit edilməsiylə efirin
varlığı təcrübi olaraq sübut olacaqdı. Interferometry adlı bir cihazla reallaşdırdıqları təcrübədə işıq mənbəyindən çıxan şüalar,45 dərəcəlik bucaqla dayanan yarı gümüşlənmiş güzgü tərəfindən ikiyə ayrılır.
Bu iki şüanın biri Dünyanın hərəkəti istiqamətində,digəri bu istiqamətə paralel istiqamətdə irəliləyir.Daha sonra bu iki
şüa yarı gümüşlənmiş güzgüdən bərabər uzaqlıqdakı eyni aynalardan əks olunaraq geri dönürlər.Dünyamız Günəş
ətrafında sürətlə hərəkət etdiyi üçün Dünyanın hərəkət istiqamətində göndərilən işığın sürəti (300.000-30) 299.970 km/s olaraq ölçülməli idi.Paralel istiqamətdə göndərilən şüa isə efir axınından təsirlənmir.Nəticədə iki işıq şüalarının sürətləri arasında çox az belə olsa bir fərqin olması lazımdır.Lakin təcrübə sonunda gözlənilən olmadı.Çox həssas alətlər istifadə edilməsinə baxmayaraq bir fərq təsbit edilə bilmədi. Təcrübə təkrarlandı.Günün dəyişik saatlarında,iin fərqli mövsümlərində belə nəticə dəyişmədi.İşıq sürətində ən kiçik bir dəyişmə müşahidə olunmadı.Təcrübənin nəticəsinə görə:efirin varlığına şübhə edilməsəydi,ya Dünya hərəkət etmirdi,ya da efir ilə Dünya birlikdə eyni hərəkət edirdilər. Təbii ki, Dünyanın hərəkətindən şübhə edilə bilməz.
Efirin müəyyən bir planetin hərəkətini izləməsinə inanmaq da çox qənaətbəxş deyildi.Michelson efiri təsbit etmək üçün araşdırmalarını uzun illər davam etdirdi.
Michelson-Morley təcrübəsinin gözlənilməyən nəticəsində elm adamlarını hərəkətə keçirdi.Lorentz və Fitzgerald, hərəkətli cisimlərin,sürətləriylə düz mütənasib bir şəkildə boylarının qısaldığını riyazi olaraq göstərdilər.Buna əsasən İnterferometry cihazında Dünyanın hərəkət istiqamətində irəliləyən işığın aldığı yolun da qısalması lazımdır.Bu qısalma hesaba alınanda isə
sürətlərin bir-birinə bərabər çıxdığı görüldü.Beləcə efirin varlığı isbat olundu.Amma bu dəfə də təcrübi olaraq ortaya qoyulması qeyri-mümkün hala gəldi. Çünki büzülmə,işıq sürətinin dəyişməsinə icazə vermir,sanki kainat efirin əyin olunmasını istəmirdi. Bu son məlumatlarla fiziklər qaçınılmaz olaraq uğursuzluğa uğradılar.Kimiləri eforin varlığını müdafiə edərkən, kimiləri də heç bir fayda təmin etməyən bu fərziyyənin unudulması gərəkdiyini söyləyirlər..